Zbylut Grzywacz: „Nigdy nie będziesz szła sama”

Zbylut Grzywacz (1939-2004) był artystą, który swą twórczością wyprzedzał czas. Jego obrazy są dojmująco aktualne. Nie tylko w obszarze tematyki. Cielesność i akty kobiet malował przełamując wszelkie formalne konwencje. Kuratorka Joanna Boniecka użyła hasła „Nigdy nie będziesz szła sama”, zaczerpniętego ze Strajku Kobiet, jako tytułu wystawy w Galerii Raven (3-31 grudnia) na krakowskim Kazimierzu, z którym artysta był związany przez całe życie. Bezpośrednim impulsem kuratorki do zrobienia wystawy obrazów nieżyjącego od 2004 roku twórcy był wyrok upolitycznionego Trybunału Konstytucyjnego, z października ubiegłego roku, dotyczący zakazu aborcji. Na ulice wyszły wtedy nie tylko kobiety. Niedawno po śmierci Izy z Pszczyny ponownie demonstrowano. – Wybrane obrazy Zbyluta Grzywacza jakby powstały dzisiaj, w reakcji na obecne wydarzenia – mówi kuratorka i badaczka twórczości artysty. – Przypominając je, chciałam zwrócić uwagę na rolę sztuki i kultury w dialogu społecznym. Bardzo mi tego aspektu brakuje.

Zbylut Grzywacz malował cyklami. „Orantki” i „Lalki” powstały w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych dwudziestego wieku przeciwko uprzedmiotowieniu kobiet. W przestrzeni Galerii Raven pojawiło się 35 obrazów poświęconych kondycji kobiety, zagrożonej, wykluczonej, poddanej presji kościoła katolickiego i nacisków obyczajowych. Monumentalne trzy obrazy z cyklu „Przyjdź precz” (1998) tworzą osie wokół których krążą mniejsze dzieła z późniejszych cykli, pt. „Głowy” i  „Kobieta” i pojedyncze płótna jak „Orantka VI” (1966) i „Stojąca II” (1994). Sposób aranżacji ekspozycji profesora Adama Brinckena jeszcze wydobywa jej charakter dialogu. Przejmujący w swej sile obraz „Jestem” z cyklu „Przyjdź precz” to wypowiedź Zbyluta Grzywacza, nazywającego  siebie  „naturalistą”; jego religią bowiem była natura. W późniejszych obrazach z cyklu „Głowy” artysta dopuszcza do głosu kobiecy krzyk – krzyk rozkoszy, bólu fizycznego czy egzystencjalnego.

Zbylut Grzywacz, krakowianin, artysta malarz, rysownik, grafik i fotografik, współzałożyciel legendarnej grupy Wprost, pisarz i eseista, nauczyciel akademicki ASP w Krakowie, zaliczał się do niewielkiego grona ludzi sztuki  internowanych 13 grudnia, kiedy 40 lat temu wprowadzono stan wojenny. Myślał i malował zawsze niezależnie.

Ewa Kozakiewicz