„PORTRETY 2020” (grudzień)

Rafał Księżyk, Dzika rzecz. Polska muzyka i transformacja 1989–1993, Wydawnictwo Czarne, Kraków 2020.

„To z polskiego undergroundu wyszła iskra, która wznieciła Jesień Ludów w Europie w 1989 roku (…). Są dowody, że ta dzika energia wstrząsnęła stolicami bratnich państw socjalistycznych. Izrael pokazał w czeskiej Pradze, jak można wywrócić oficjalną imprezę. Praffdata w Berlinie Wschodnim – jak się burzy mur”… Rafał Księżyk z wolna staje się osobą-instytucją dla polskiej kultury muzycznej. Specjalizuje się w wywiadach rzekach z muzykami rodzimego offu. W ten sposób powstały biografie Roberta Brylewskiego, Tomasza Stańki, Tymona Tymańskiego, Kazika Staszewskiego, Marcina Świetlickiego, Muńka Staszczyka (nominowana do najlepszych portretów konkursu „Krakowa” za rok 2019).

Tym razem Księżyk przeprowadza nas przez pierwsze lata po upadku komunizmu. Bo w muzyce czas przełomu jak w soczewce skupił najciekawszych undergroundowych artystów.

Bohaterami są Apteka, Armia, Brygada Kryzys, Houk, Izrael, Kazik, Kinsky, Kormorany, Max & Kelner, T. Love, a tematami schyłek festiwalu w Jarocinie, wiejskie komuny i miliardowe kontrakty, początki hip-hopu.

Bo na scenie muzycznej także realizowało się społeczeństwo obywatelskie.

Remigiusz Grzela, Z kim tak ci będzie źle jak ze mną? Historia Kaliny Jędrusik i Stanisława Dygata, Wydawnictwo Otwarte, Kraków 2020.

Kalina Jędrusik eksponowała swoją seksualność jak sztandar. Czy Władysław Gomułka rzeczywiście roztrzaskał telewizor, miotając w niego popielniczką, kiedy zobaczył jej zmysłowy występ w barbórkowy wieczór w telewizji, z wyeksponowanym biustem i krzyżykiem? Jakkolwiek było – przaśnemu komunizmowi nie było po drodze z erotyzmem Jędrusik i libertynizmem jej męża Stanisława Dygata. Bez przesady można rzec, że byli oni Marilyn Monroe i Arthurem Millerem PRL. Ale byli też dla siebie przekleństwem. On – wybitny pisarz, autor Jeziora Bodeńskiego. Ona – aktorka, znana choćby z Kabaretu Starszych Panów. Żyli w kraju, do którego nie przystawali.

Remigiusz Grzela pisał o Wierze Gran, o Irenie Gelblum (Conti Di Mauro), o Wandzie Wiłkomirskiej i o życiu reporterek (Fallaci – Torańska). Teraz serwuje fascynującą opowieść o tym małżeństwie – uwodzicielach, królach życia i hipnotyzerach opinii publicznej. To opowieść o PRL, smutnie ukazująca niespełnienie zarówno Dygata, jak i Jędrusik.

Chris Niedenthal, Zawód: fotograf. Ciąg dalszy nastąpił, Marginesy, Warszawa 2020.

„Piszę te słowa ze smutkiem. Przyjeżdżając do Polski prawie pięćdziesiąt lat temu, zakochałem się nie tyle w niej, ile właśnie w Polakach, ceniłem ich iskrę szaleństwa, która przez tyle lat pozwalała im żyć w systemie komunistycznym. Wiadomo, był to system narzucony przez obce mocarstwo. Ale to właśnie dlatego dzisiaj nie jestem w stanie zrozumieć, że aż tylu rodaków tak chętnie godzi się wierzyć w podobny system – tylko że narzucony nie przez obce mocarstwo, a przez własny naród. Nie po to wywalczono to, co stało się w pamiętnym roku 1989. Z niedowierzaniem patrzę na to, co dzieje się dzisiaj w Polsce – i to za sprawą Polaków”.

Niedenthal urodził się w Londynie i tam się wychował. Mieszka w Polsce od prawie 50 lat. Jego zdjęcia zna cały świat. Czołg pod kinem Moskwa z Czasem apokalipsy to ikona stanu wojennego. Zdjęcie zrobione z dystansem, ale i uczuciem. Bo choć fotografował w Pradze, Berlinie i na Węgrzech, to jego serce zostało w Gdańsku, w sierpniu 1980 roku.

To już drugie wydanie tej barwnej książki, ale poszerzone o teksty sięgające czasów współczesnych i kilkadziesiąt niepublikowanych fotografii.